‘Griekenland als “entree-poort” tot Europa: Afrikaanse migranten in Athene’ .
Een verslag van het vijf maanden durende onderzoek dat zij mede dankzij de steun van de VVNIA heeft kunnen verrichten.
Tijdens een 5 maanden durende veldwerkperiode in Kypséli en Káto Patíssia, twee gesegregeerde wijken in Athene, deed ik onderzoek naar het leven van Afrikaanse migranten in tijden van crisis en racisme. Griekenland heeft zich de afgelopen 2 decennia, mede door de poreuze grenzen en toetreding tot de Europese Unie, ontwikkeld tot de ‘entree-poort’ tot Europa voor migranten uit de hele wereld die om verschillende redenen een beter leven aspireren. Het Griekse bureaucratische apparaat is echter niet in staat gebleken de toestroom van migranten in humane banen te leiden. Daarnaast heeft de crisis bestaande structurele problemen op de arbeidsmarkt, de xenofobe en racistische houdingen en verhitte debatten over burgerschap geïntensifieerd. Afrikaanse migranten zijn fysiek het makkelijkst te onderscheiden van Grieken en vormen daardoor een kwetsbare groep: ze ervaren racistisch gemotiveerd geweld en structurele uitsluiting. Dit veroorzaakt allerlei onzekerheden in het leven van Afrikaanse migranten.
De eerste oorzaak die een gevoel van onzekerheid genereert onder Afrikaanse migranten zijn de legale en sociale positie van tweede generatie migranten kinderen. Ondanks dat deze kinderen in Griekenland zijn geboren en getogen (of op zeer jonge leeftijd zijn gekomen) bezitten zij niet de juiste papieren om op sociaal, politieke en publiek niveau te participeren in de Griekse noch Europese context. Daarnaast worden zij over hun identiteit en loyaliteit openlijk bevraagd door hun Griekse omgeving, waardoor vele kinderen gestrest, verward of boos zijn.
De tweede oorzaak die Afrikanen een gevoel van onzekerheid geeft is de confrontatie met racisme. Zowel subtiele, verborgen uitingen van racisme die op dagelijkse basis door Grieken worden geuit, als het toenemende fysieke geweld tegen migranten en hun eigendommen beangstigt Afrikaanse migranten. Deze expressies van racisme zijn niet enkel en alleen door de economische omstandigheden te verklaren. Het is belangrijk om de al bestaande structuren van intolerantie in zowel de Griekse identiteitsconstructie als de politieke retoriek te erkennen. Deze bestaande structuren en de absentie van een koloniaal verleden maken dat (een segment onder) Grieken ontvankelijk is voor xenofoob gedachtegoed.
Tenslotte maakt de politiek-economische situatie van migranten Afrikanen onzeker. Zoals ook Griekse burgers ervaren, belemmert het bureaucratische systeem het leven voortdurend. Migranten kunnen jaren wachten op hun asielprocedure, een inmiddels verlopen verblijfsvergunning of dossiers kunnen zoekraken. Ook hebben Afrikaanse migranten in toenemende mate moeite met het vervullen van de voorwaarden van dergelijke verblijfsvergunningen. Dit is verstrengeld met hun zwakke economische positie: door de economische crisis zijn Afrikaanse migranten hun baan kwijtgeraakt of drastisch in hun salarissen gekort.
Vragen die Afrikaanse migranten bezighouden zijn: hoe kan ik een goede toekomst voor mijn kinderen waarborgen? Hoe bewaar ik fysieke veiligheid van mijzelf en mijn familie? Hoe bewaar ik eigenwaarde in een vijandige omgeving? Hoe minimaliseer ik mijn kansen op het vervallen in de illegaliteit? Hoe maximaliseer ik mijn inkomen? Ondanks dat de situatie wellicht uitzichtloos lijkt, blijken veel Afrikaanse migranten vindingrijke strategieën te ontwikkelen om antwoorden te formuleren op deze vragen. Zo proberen zij elders – in Europa of in het land van origine – een alternatief toekomstperspectief voor henzelf en hun kinderen te creëren. Het Europees Hof van de Rechten van de Mens heeft recentelijk erkend dat het huidige Griekenland geen geschikte plaats is voor asielzoekers en vluchtelingen. Het verlaten van Griekenland moet echter vaak op alternatieve wijze gebeuren omdat de documenten die migranten veelal bezitten reguliere mobiliteit niet faciliteren. Afrikanen verlaten Griekenland bijvoorbeeld lopend, onder een vrachtwagen of met een geleend paspoort. Daarnaast wapenen ze zich tegen de psychische effecten van racisme door te antwoorden met moreel gedrag. Anderen zijn hiertoe niet meer in staat en ontwikkelen een verlangen om wraak te nemen, maar stellen zichzelf de mogelijkheid hiertoe in het vooruitzicht (in Griekenland zelf zou wraak een te risicovolle onderneming zijn). Tenslotte proberen Afrikaanse migranten hun politiek economische positie te stabiliseren door het ontwikkelen van diverse geldstromen binnen en buiten Europa. Hiermee proberen zij hun legale status koste wat kost te behouden.
Dit verhaal is de minder mooie kant van de harde Griekse actualiteit. Mijn intentie is om inzichten te bieden in de recente ontwikkelingen in Griekenland op sociaal-cultureel vlak en hiermee tot een evenwichtigere beeldvorming te komen. De informatievoorziening in Nederland en Europa over de Griekse crisis heeft een nadrukkelijk financieel-economische inslag. Een crisis van dergelijk formaat heeft echter onvermijdelijk verstrekkende gevolgen voor de sociale systemen in een samenleving. Door het perspectief van Afrikaanse migranten te belichten tracht ik de impact van deze crisis op lokaal niveau zichtbaar te maken, en tevens de kracht en het doorzettingsvermogen van deze Afrikaanse migranten te belichten.